Capítulos 21-25
Capítulo 21
1Coma as canles da auga, a mente do rei está na man do Señor,
el víraa para onde quere.
2Todo o proceder do home semella recto ós seus ollos
pero é o Señor quen sopesa os motivos.
3Facer o recto e o xusto,
prefíreo o Señor ós sacrificios.
4Ollar fachendoso e corazón finchado:
o facho dos impíos é o pecado.
5Os planos do dilixente dan boa renda,
pero quen anda ás présas anda ás perdas.
6Gañar tesouros con lingua embusteira
é sopro que foxe e trampa de morte.
7A violencia dos perversos arrástraos,
por se teren negado a practicar o xusto.
8O proceder do arteiro todo é reviravoltas,
mais é recto o facer do home cabal.
9Mellor é habitar nun recuncho do faiado,
ca con muller enredante en casa grande.
10O instinto do impío tende ó mal,
non repara con piedade no seu próximo.
11Cando o burlón as paga, aprende o inxenuo,
mais cando se instrúe a un sabio, el acrecenta seu saber.
12O xusto controla o casal do malvado,
e precipita ós impíos na ruína.
13Quen peche a orella ó laio do pobre,
tamén el berrará e non será escoitado.
14Regalo baixo corda desvía a ira;
e suborno no peto, a máis fera xenreira.
15É ledicia do xusto o facer a xustiza,
e unha desgraza para os malfeitores.
16Quen desvía do vieiro da prudencia,
rematará na compaña dos mortos
17Quen gusta da esmorga, rematará pobre;
e quen se afai ó viño e ó perfume, non enriquecerá.
18O malvado será o rescate do home de ben,
e o traidor, o do home recto.
19Mellor é morar nun ermo
ca ter muller fungona e enredante.
20Na morada dun sabio gárdanse tesouros desexables e requintados,
namentres que o parvo consúmeo todo.
21Quen procura xustiza e lealdade,
acada vida e mais honra.
22O sabio sabe como atacar un castelo de paladíns,
e derrubar a fortaleza na que afiuzaban.
23Quen controla boca e lingua,
garda a súa vida de estreituras.
24Leva alcume de petulante o fachendoso insolente,
que no actuar se pasa de presuntuoso.
25O degoiro do preguiceiro lévao á morte,
pois as súas mans refugan o traballo.
26¡Cobiza e máis cobiza todo o día!
Só o home de ben dá sen reserva.
27Sacrificios de impíos son de aborrecer,
e aínda máis cando os fan de mala lei.
28A falsa testemuña desaparece,
mais o que sabe escoitar fala para sempre.
29O perverso pon a forza nas aparencias,
o recto afianza a súa conduta.
30Non hai Sabedoría, nin discernir,
nin plano que valla diante do Señor.
31Aparéllase o cabalo para o día da loita,
mais a vitoria é cousa do Señor.
Capítulo 22
1Máis vale a boa sona cá moita facenda;
e o ser apreciado, cá prata e o ouro.
2Rico e pobre véñense encontrar:
a ámbolos dous fíxoos o Señor.
3O asisado ve o perigo e apártase;
os docas tiran para diante, e páganas.
4Tralas pegadas da humildade e do temor do Señor.
veñen a facenda, a honra e a vida.
5Silvas e trapelas inzan o camiño do perverso,
quen mira pola súa vida apártase delas.
6Afai ó mozo ó seu vieiro:
aínda de vello non se apartará del.
7O rico goberna nos pobres,
e quen debe é escravo do que lle emprestou.
8Quen sementa maldade recolle aflición,
e vai dar nel mesmo a vara do seu exceso.
9Os bos e xenerosos serán benditos,
xa que lles deron o seu pan ós pobres.
10Bota fóra ó cínico; rematará a liorta
e cesarán a rifa e mais a aldraxe.
11O Señor ama a quen ten a mente limpa,
e o de falar xeitoso ten por amigo ó rei.
12Os ollos do Señor protexen o saber,
mais confunden as verbas dos traidores.
13Pretexta o preguiceiro: ‑"Vai un león na rúa,
e pódeme matar na encrucillada".
14As verbas das estranxeiras son cova profunda,
o que o Señor refuga vai caer nela.
15Apégase a tolemia ó corazón do mozo,
mais a vara da corrección é tal de a despegar.
16Quen asoballa ó pobre, estao engrandecendo;
quen fai regalo ó rico, estase a empobrecer.
DITOS DE SABIOS (22, 17-24, 22)
17Inclina o oído e escoita as miñas palabras,
aplica a túa mente ó meu saber,
18pois é axeitado que as gardes no teu seo,
e que as teñas prontas nos teus labios.
19Para que poñas a túa confianza no Señor,
tamén a ti vou eu instruír hoxe.
20Abofé téñoche escritos trinta ditos,
consellos e ciencia por xunto,
21para te informar da verdade das palabras axustadas,
e poidas así traer razóns exactas a quen te envíe.
22Non despoxes ó mendigo por ser tal
nin asoballes ó pobre das portas,
23pois o Señor defende a súa causa
e tiraralle a vida a quen malle neles.
24Non te xuntes con home enredante
nin camiñes co que se alporiza,
25non sexa que te afagas ás súas mañas
e vaias dar nunha trampa mortal.
26Non andes dando apertas de man
nin saíndo garante de débedas;
27se non tes recursos para as saldares:
¿por que expoñerte a que che incauten mesmo o leito?
28Non removas os lindeiros de sempre,
que puxeron os teus devanceiros.
29¿Viches a alguén mañoso no seu oficio?
‑Poderá presentarse diante de reis,
non servirá a xentes ignoradas.
Capítulo 23
1Cando sentes a xantar co xefe,
considérate ben de quen tes diante;
2ponte ti mesmo unha navalla na gorxa
se es bo comellón;
3que non te tenten as súas lambetadas,
pois son xantar que engana.
4Non te esgotes en facer fortuna,
deixa de darlle voltas ó maxín;
5apartas dela os ollos, e esmorece.
pois pode botar ás
e coma a aguia fuxir voando cara ó ceo.
6Non vaias ó banquete do avarento
nin areles as súas peperetadas;
7é coma un pelo de través na gorxa;
dirache: ‑"¡come e bebe!"
mais non lle interesas ren.
8Vomitarás o que comiches
malgastando as túas amables razóns.
9A oídos parvos non fales,
desprezarán o bo senso das túas palabras.
10Non removas os lindeiros de sempre
nin te metas nas leiras dos orfos,
11pois o seu vingador é poderoso,
e defenderaos no preito contra ti.
12Pon mentes na corrección,
e ten oído para as palabras instrutivas.
13Non lle aforres o reproche ó mozo:
porque lle deas coa vara non vai morrer;
14en troques, se o bates coa vara,
acaso o salves do Xeol.
15Meu fillo, se o teu corazón é sabio,
hase alegrar tamén o meu corazón,
16e reloucarán as miñas entrañas,
se os teus labios falan axeitadamente.
17Non sinta envexa a túa mente dos pecadores,
matine máis ben todos os días no temor do Señor,
18dese xeito agardarache un bo porvir
e a túa esperanza non será frustrada.
19Escoita, filliño, e faraste sabio,
endereita a túa mente pola vía xusta.
20Non te xuntes cos bébedos
nin cos engulidores de carne,
21pois o bébedo e o larpeiro empobrecen
e darse á nugalla leva a vestir de farrapos.
22Escoita a teu pai, que te xerou;
e non desbotes a túa nai, se vai vella.
23Merca a verdade e non a vendas,
a Sabedoría, a Instrución e a Intelixencia.
24Reloucará gozoso o pai do xusto;
quen xerou a un sabio, aledarase con el,
25teu pai e túa nai encheranse de alegría
e exultará a que te deu.
26Meu fillo, préstame atención,
que os teus ollos aproben os meus camiños,
27pois cova profunda é a prostituta,
pozo estreito a estranxeira,
28tamén axexa ela coma o atracador
e multiplica os traidores entre os homes.
29¿Quen di: ‑"¡Ai!"? ¿Quen grita: ‑"¡Mamá!"?
¿De quen son os preitos e para quen os laios?
¿Quen leva sen motivo as zorregadas?
¿De quen son os ollos chispos?
30‑"Dos que se demoran no viño
e van catar os viños mesturados".
31Non olles para o viño cando pinta de vermello
e reloce na cunca:
esvara lixeiriño,
32mais ó remate morde coma cobra
e pica coma víbora.
33Os teus ollos verán cousas estrañas,
a mente farate falar trabucado;
34estarás coma quen se deita na mareira
ou asenta no picouto do mastro.
35‑"Bateron en min e non me doeu,
calcáronme coma uva e non me decatei.
¿Cando volverei a estar sobrio?
Aínda pediría outra rolda".
Capítulo 24
1Non envexes os malvados
nin areles xuntarte con eles,
2pois as súas mentes matinan destrución
e os seus labios traman a desgraza.
3Un casal constrúese coa Sabedoría
e afíncase co discernimento,
4as súas pezas énchense co saber
dos bens máis prezados e elegantes.
5Máis baril é o sabio có forzudo,
e persoa de saber afianza o poderío,
6pois coa estratexia gañarás a guerra
e o triunfo está nos moitos conselleiros.
7A Sabedoría queda lonxe do parvo:
o tal non abrirá a boca na asemblea da porta.
8O que matina para mal,
levará alcume de intrigante;
9pecado é a intriga do necio
e a xente refuga ó cínico.
10Se te mostras feble no tempo da proba,
feble era a túa forza.
11Libera ós condenados á morte,
non negues axuda ós que van ser executados,
12xa que se despois dis: ‑"Nós non sabiamos tal",
¿pensas que o que sopesa as intencións non se decata?
O que vixía a túa vida ben que o sabe,
el retribuirá a cadaquén conforme ós feitos.
13Filliño, toma mel, que che é bo,
o panal é doce ó padal;
14tales son o coñecer a Sabedoría para a túa vida:
se a acadas, terás futuro,
e non será frustrada a túa esperanza.
15Non axexes o casal do home xusto
nin destrúas o seu acougo,
16pois se sete veces cae o home honrado, outras tantas se ergue,
mais os perversos tropezan e non se levantan.
17Non te alegres cando caia o inimigo
nin botes risadas cando tropece,
18non sexa que, ó velo, desagrades ó Señor,
e retire del a súa xenreira.
19Non te alporices contra os malvados
nin envexes os perversos,
20pois o impío non ten futuro
e a candea dos perversos esmorece.
21Meu fillo, teme ó Señor e ó rei,
non te comprometas cos que conspiran,
22pois a súa desfeita sobrevén de súpeto,
e quen sabe cando chegará a ruína das súas vidas.
OUTROS DITOS DE SABIOS ( 24, 23-24)
23Tamén estas máximas se atribúen ós Sabios:
Dar un xuízo parcial non está ben.
24A quen lle di ó culpable: ‑"tes a razón"
maldino os pobos, detéstano as nacións,
25mais os que os reprenden quedarán contentos,
e virá sobre eles a bendición cumprida.
26Bica nos labios
quen responde francamente.
27Pon orde no teu traballo exterior,
arránxate na túa leira;
despois poderás construír a casa.
28Non fagas sen máis de testemuña contra o teu veciño,
¿gústache enganar coa boca?
29Non digas: ‑"Farei con el o que el fixo comigo;
vaimas pagar conforme ó seu feito".
30Pasei pola leira do preguiceiro,
preto da viña do insensato,
31e estaba toda inzada de silveiras,
toda cuberta de estripos
e o valado de pedra derrubado.
32O velo reflexionei,
ollalo foi aprender unha lección:
33dormes un pouco, moqueas outro pouco,
cruzas os brazos un intre para repousar,
34e achégaseche a pobreza coma un moinante
e a necesidade coma un mendigo.
TAMÉN ESTES SON PROVERBIOS DE SALOMÓN (25-29)
Antoloxía "A" (25-27)
Capítulo 25
1Tamén estes son Proverbios de Salomón, transcritos polos homes de Ezequías, rei de Xudá.
2Gloria de Deus é agachar unha razón,
honra dos reis é inquirila.
3A altura do ceo, o fondo da terra
e a mente dos reis non hai quen os abranga.
4Remove a escoura da prata,
e o ourive fará dela unha obra de arte;
5aparta ó malvado do servizo do rei,
e o seu trono afincará na xustiza.
6Non te deas aires na presenza do rei
nin ocupes os postos dos grandes;
7mellor é que che digan: ‑"achégate aquí",
que ter que ser deposto diante da nobreza.
O que os teus ollos viron
8non te apures a citalo no proceso,
pois ¿que farás ó remate,
cando o teu contrincante logre avergonzarte?
9Arranxa o teu preito co veciño,
e non descubras segredos doutro,
10non sexa que quen te escoite te inxurie
e non se poida reparar a túa infamia.
11Mazás douradas en bandexas de prata
son as palabras ditas con xeito.
12Anel de ouro e alfaia de ouro fino
é a reprensión dun sabio para o oído atento.
13Frescor de neve nun día de seitura
é o mensaxeiro fiel para quen o envía:
reconforta o ánimo do seu amo.
14Nubes e vento sen chuvia
é quen se gaba de regalar quincalla.
15Tendo paciencia persuádese a un príncipe,
pois unha lingua suave quebra ósos.
16Se atopas mel, come só o que cómpre,
non sexa que te fartes e o vomites;
17pon o pé de raro en raro na casa do veciño,
non sexa que se farte de ti e te aborreza.
18Maza, espada e frecha afiada
é quen testemuña en falso contra o amigo.
19Moa picada e pé tolleito
é afiuzar no traidor o día da angustia.
20Andar espido nun día de xeada,
botar vinagre nunha ferida,
iso é o cantar cántigas co corazón magoado.
21Se o teu inimigo ten fame, dálle pan a comer;
e se ten sede, dálle auga a beber;
22poraslle carbóns ardentes na cabeza
e o Señor hache recompensar.
23O vento nordés pare chuvias;
a lingua murmuradora, facianas irritadas.
24Mellor é habitar nun recuncho do faiado,
ca con muller enredante en casa grande.
25Auga fresca para boca sedenta
é unha boa noticia de país remoto.
26Manancial túrbido e fonte emporcada
é o xusto que abranda ante o impío.
27Non é san darse unha enchente de mel,
nin procurar honores tras honores.
28Cidadela desmantelada e sen muro:
o home que non se sabe conter.