Capítulos 11-15
Capítulo 11
1A Sabedoría do pobre faille andar coa cabeza alta
e faino asentar entre os nobres.
Xuízo recto dos homes
2Non loes a un home pola súa beleza
nin o refugues por ser mal parecido.
3Ben pequena é a abella entre os volátiles
mais o seu froito é o produto máis exquisito.
4Non aldraxes a quen vai en farrapos
nin rías dos que sofren días tristes,
pois Iavé fai cousas sorprendentes
e o seu obrar fica escondido para o home.
5Moitos asoballados sentaron despois no trono,
xentes en quen ninguén pensaba cinguiron a diadema.
6Moitos homes importantes caeron moi baixo
e xente de prestixio foi entregada en mans alleas.
Sen présas, apúrate
7Non censures antes de te informares,
inquire primeiro e despois reprende.
8Meu fillo, non respondas antes de escoitares
e non interrompas no medio do discurso.
9Non te alporices polo que non che molesta
e non te entremetas no preito dos poderosos.
10Meu fillo, non acrecentes as túas preocupacións:
quen moito bole a facer fortuna non o fará sen culpa.
Meu fillo, se non espertas, non chegarás;
se non procuras, non atoparás.
11Hai quen se esforza, bole e corre
e con todo queda atrás.
12E hai quen é pobre e coitado,
falto de todo e cheo de miserias,
mais a ollada de Iavé obsérvao con favor
para erguelo da lama que o lixa.
13Alzalle a cabeza e exáltao
e moitos admíranse por causa del.
Nas mans de Deus
14Ben e mal, vida e morte,
pobreza e facenda, veñen do Señor;
15Sabedoría e prudencia e o saber falar
veñen do Señor.
O erro e os camiños rectos
veñen do Señor.
16A necidade e a tebra foron feitos para os pecadores
e a desfeita failles compaña ós malvados.
17A recompensa do xusto vén do Señor
e a súa benevolencia faino feliz para sempre.
Retribución e traballo
18Hai quen se enriquece pasando estreituras,
a quen sempre lle é pouco o que gaña,
19e cando di: ‑"Xa podo acougar,
agora vou comer do que gañei"
non se decata de cando será o día prefixado
no que teña que deixar o seu a outros e morrer.
20Meu fillo, mantente na túa tarefa e matina nela,
que poidas chegar a vello no teu labor.
21Non admires ós malvados;
afiúnza no Señor e agarda a súa luz
pois ben doado é ós ollos do Señor
enriquecer de súpeto a un pobre.
22A bendición do Señor é a partilla do xusto
no momento oportuno florecerá a súa esperanza.
23Non digas: ‑"¿Que proveito tirei de facer o meu traballo?
¿De que me serve agora?".
24Non digas: ‑"Teño o que me cómpre;
¿que mal me pode vir?".
25O ben dun día fai esquecer a desgraza,
o mal dun día fai esquecer a felicidade.
26Ben doado é para o Señor retribuír ó home
no día da súa morte segundo os seus feitos.
27Chega o tempo da desgraza e fai esquecer os goces:
é no remate cando un home amosa o que era.
28Non chames a ninguén feliz
antes de inquirilo con certeza,
pois é no remate cando se mostra se o era de certo.
Estraño no casal
29Non invites na túa casa a calquera
pois o moinante coñece moitos trucos;
coma gaiola chea de paxaros
así son eles por dentro, cheos de enganos.
30Coma ave pechada no cesto
é o corazón do soberbio
e coma un lobo axexando a presa.
Moitos son os pecados do tratante:
é coma un can a engulir facendas;
violentamente chega o intermediario
poñendo preitos sobre todos os bens.
Axexa o moinante coma un oso
o casal dos que o burlan
e procúrase unha fenda, como fan os espías.
31O calumniador troca o ben en mal;
atopa defectos no que ti máis aprecies.
32Cunha faísca multiplícanse as brasas
e o pérfido axexa para esparexer sangue.
33Fuxe do malo porque xera o mal
¿para que tes que levar unha chata permanente?
Non te xuntes co malvado para que non torza o teu camiño
e te afaste do teu compromiso.
34¿Tes de hóspede un estranxeiro?
Trocará os teus costumes
e estrañarate dos teus.
Saber a quen se dá
Capítulo 12
1Se lle fas mal a quen é bo, ¿a quen farás ben
de xeito que tires proveito do beneficio teu?
2Faille ben ó xusto e terás recompensa,
se non del, do Señor.
3Non hai proveito no acorrer o malvado
pois nin así dará esmola;
4atoparás un mal dobrado cando peor che veña
por todo o ben que lle teñas feito.
5Non lle deas armas de guerra
para que non te ataque con elas,
6pois Deus en persoa rexeita os malvados
e volve sobre eles a vinganza.
7Dálle ó bo, négalle ó malvado,
axuda ó humilde, non lle deas ó fachendoso.
Desconfianza
8Non se recoñece un amigo na prosperidade
nin disimula un inimigo na desgraza.
9Cando un medra, mesmo o inimigo é compadre;
cando un vai mal, mesmo o veciño se afasta del.
10Endexamais non confíes no inimigo
porque a súa maldade enferruxa coma o bronce;
11por máis que te escoite e se porte mainiño,
ti vixía e ten reparo del;
fai coma se descubrises un segredo
e saberás onde ía dar o seu celo.
12Non o poñas á túa beira
para que non te chimpe e ocupe o teu posto;
non o deixes asentar á túa dereita
pois cobizará o teu asento;
daquela comprenderías as miñas razóns
e terías que xemer xunto comigo.
13¿Quen se apiada do encantador rillado
ou do que se achega á fera con dentes?
14Tal sucede co que se achega a home insolente
e se enguedella nas súas culpas.
15Mentres esteas de pé non deixa el ver quen é,
mais se tropezas non te manterá.
16O inimigo é todo dozura nos labios
mais no seu interior pensa en abismos profundos;
tamén pode o inimigo ter bágoas nos ollos,
mais, se atopa ocasión, non se dará farto de sangue;
17chégache unha desgraza: alí anda el,
semellando apoiarte porache un tropezo;
18despois, abanea a cabeza, bate coas mans
e todo é murmurar e demudar a face.
Diferenzas sociais: coidado co rico
Capítulo 13
1A quen toca o pez pégaselle a man,
quen se xunta co burlón aprende ó seu xeito.
2Non queiras erguer peso co que non podes
nin te asocies co máis rico ca ti,
non xuntes a cunca co pote:
se este peta nela, esnaquízaa;
do mesmo xeito non se dan xuntado rico e pobre.
3O rico asoballa e aínda por riba gábase,
o pobre é humillado e aínda pide desculpas.
4Mentres lle sexas útil, servirase de ti;
cando afrouxes, prescindirá de ti.
5Mentres teñas do teu, falarache composto,
mais empobrecerate sen chisco de remorso.
6Se lle cómpres, farache as beiras,
rirá contigo, darache esperanzas,
dirache falangueiro: ‑"¿De que tes necesidade?".
7Cos seus banquetes confundirate.
Mentres lle es de proveito, entrámpate;
por dúas ou tres veces meterache medo;
despois, cando te vexa, pasará de largo
e abaneará a cabeza en contra túa.
Caciques e mandados
8Gárdate de facer o fachendoso
para non semellares ós insensatos.
9¿Achégaseche un principal? - Ti afástate;
e canto máis, hate convidar.
10Non te aproximes para non seres apartado,
nin te arredes de xeito que te aborreza.
11Non ouses falarlle abertamente
nin deas creto ás súas moitas razóns,
pois os seus numerosos discursos son para probarte
e entre sorrisos anda examinándote.
12Cruel é quen goberna
e non se apiada da vida de moitos.
13Cóidate e está atento,
non fagas compaña a homes violentos.
14 Se escoitas estas cousas en soños, esperta:
Ana o Señor durante toda a vida e invócao para que te salve.
15Todo animal ama ós da súa caste
e así todo home ó seu semellante.
16Todo animal emparella cos da súa especie,
tamén o home se une á súa raza.
17¿Que é o que une ó lobo co año?
‑O mesmo que une ó malvado co xusto.
18¿Como se van levar a hiena e mais o can?
‑Pois tampouco haberá paz entre o rico e o pobre.
19A presa do león son os asnos da estepa
e o pasto do rico son os pobres.
20Para a soberbia a humildade é de aborrecer,
para o rico é de aborrecer o pobre.
21Cando o rico tropeza, ten apoio no amigo;
se abanea o pobre: empúxano de veciño en veciño.
22Discursea un rico: deféndeo unha morea de xente;
por máis que diga parvadas danse por boas.
Fala un pobre e berran: ¡Veña, veña!;
xa pode ter razóns asisadas, que para el non hai posto.
23Un rico parola: faise silencio
e poñen polas nubes a súa discreción.
Fala o pobre e din: ‑"¿E quen será este?".
E se tropeza, aínda por riba o empuxan.
24É boa a riqueza cando é sen pecado
e a pobreza é ruín se a produce a soberbia.
Conciencia
25A conciencia do home trócalle a faciana,
sexa para ben, sexa para mal.
26Sinal de boa lei é un rostro ledo;
o xesto preocupado, sinal dun triste matinar.
Capítulo 14
1Benia o home a quen non dá mágoa o que poida ter falado
e non xeme baixo o xuízo da súa conciencia.
2Benia o home a quen non lle faltan azos
nin o abandona a esperanza.
Cobiza e avaricia
3Ao mesquiño non lle convén a riqueza
nin ó cobizoso o ouro;
4quen o nega para si, apaña para outro;
dos seus bens gozará un estraño.
5Quen para si mesmo é duro, ¿para quen será bo?,
se nin sequera el goza dos seus bens.
6Ninguén hai máis ruín có ruín consigo mesmo,
leva consigo a paga da súa maldade.
7Se fai un favor é sen se decatar
e ó cabo amosa a súa mesquindade.
8Mal home é o cobizoso
que volve a cara e despreza as vidas doutros.
9Para o ollo do avarento a súa parte sempre é pequena,
mais en tanto rouba a do veciño, perde a súa.
10O ollo do envexoso cobiza o pan,
en tanto, a súa mesa fica baleira.
11Meu fillo, se tes con que, aprovéitao;
se tes con que, trátate ben.
12Lembra que no Xeol non hai gozo
e que a morte non tarda
e que o momento fixado para ir á cova non cho dixeron.
13Antes de morreres trata ben ó amigo
e ofrécelle de acordo co que teñas.
14Non te prives da felicidade presente
nin deixes fuxir o anaco dunha arela lexítima.
15¿Non vas deixar a outro a túa facenda
e o froito dos teus traballos ós que fan as partillas?
16Dálle a teu irmán e queda ti mesmo satisfeito
pois en van procurarás praceres no Xeol.
17Toda carne se vai estragando coma un vestido
pois o decreto perenne é: "Tes de morrer".
18Como agroman as follas nunha árbore vizosa,
e mentres unha murcha outra abrocha,
do mesmo xeito as xeracións de carne e sangue:
cando unha acaba, nace outra.
19Así perecen todas as súas accións,
e as obras das súas mans seguirán despois del.
Feliz o Sabio
20Feliz o home que cavila na Sabedoría
e se considera da intelixencia,
21que pon a atención nos seus camiños
e medita nos seus vieiros,
22o que sae tras ela para axexala
e observa as súas cancelas;
23olla polas súas fiestras,
escoita nas súas portas,
24pon campo arredor do seu casal
e crava as estacas no seu muro;
25estende a súa tenda a carón dela,
abofé, deu con boa morada.
26Pousa o niño na súa fraga,
acouga nas súas pólas;
27repara da calor á súa sombra
e habita nos seus refuxios.
Capítulo 15
1Deste xeito compórtase quen teme ó Señor
pois quen se aferra á lei, acádaa.
2Sairalle ó encontro coma unha nai
e acollerao coma a moza casada.
3Manterao co pan da prudencia,
daralle a beber auga de sinxeleza;
4se se apoia nela non abaneará,
afiuzará nela e non será confundido;
5soerguerao por riba dos seus compañeiros
para darlle a palabra no medio da asemblea;
6atoparase co gozo e a ledicia,
ela procuraralle sona perdurable.
7Non se fan con ela os homes vans
nin a albiscarán os fachendosos;
8fica lonxe dos insensatos,
non se lembran dela os mentireiros.
9Non di ben a súa loanza na boca do perverso
pois Deus non lla concedeu.
10Pola boca do Sabio exprésase a súa loanza
e quen a domina, ensínaa.
O mal non vén de Deus
11Non digas: ‑"De Deus vén o meu pecado"
pois El non fai aquilo que aborrece.
12Nin digas: ‑"Foi El quen me fixo caer"
pois non ten El que ver cos pecadores.
13O Señor odia a maldade e a abominación
e non llelas propón ós que o temen.
14Desde o comezo Deus creou ó home
e deixouno á súa libre intención.
15Se ti queres, podes gardar o precepto,
facer a súa vontade é sinal de intelixencia.
16Puxo diante de ti o lume e mais a auga:
bota a man ó que prefiras.
17Diante de cada home están a vida e a morte:
o que anhele: iso daráselle;
18pois grande é a Sabedoría do Señor,
El é potente e egrexio e todo o dexerga.
19Os ollos de Deus contemplan as súas criaturas
e El penetra as accións de cadaquén.
20Non lle mandou ó home que pecase
nin deu pé ós homes falsos.